Het volgende essay is geschreven als opdracht voor mijn studie, september 2015

Het vraagstuk naar vooruitgang binnen de filosofie

Tijdens een college metafysica van Tim de Mey bespraken we de tekst ‘Holes’ van David en Stephanie Lewis. Deze tekst is een verslag van een discussie tussen Argle en Bargle over wat een gat nu precies is. Argle definieert een gat als een omranding en moet zijn definitie steeds iets bijstellen om de aanvallen van Bargle te pareren. Terwijl ik de discussie tussen Argle en Bargle las, voelde ik me als bij een tenniswedstrijd waar ik het balletje vol spanning van links naar rechts volgde. Ik was zo nieuwsgierig naar de winnaar van de discussie. Hoe teleurgesteld was ik, toen de tekst eindigde met een impasse. Argle en Bargle hadden beiden geen ongelijk en geen gelijk. ‘Er bestaan nou eenmaal geen knock down argumenten in de metafysica’, voegde meneer De Mey er vrolijk aan toe.

Er zijn mensen die mijn teleurstelling zouden begrijpen. Zij zouden zeggen dat er geen vooruitgang kan bestaan binnen de filosofie. Zij doet immers geen uitspraken over een definitief antwoord. Maar is een definitief antwoord noodzakelijk om vooruitgang binnen de filosofie te boeken? In dit essay wordt de vraag naar vooruitgang in de filosofie besproken. Is er vooruitgang in de filosofie en zo ja, wanneer dan? Als er in een filosofische discussie inderdaad antwoord is gevonden op een prangende vraag? In dat geval is er een nieuw feit ontstaan, waar iedereen wat aan heeft. Of zou er ook vooruitgang kunnen zijn wanneer er meerdere antwoorden op een filosofisch vraagstuk bedacht worden? In dit geval zou vooruitgang plaatsvinden op individueel gebied en gaat het om de ontwikkeling van één persoon. Elk persoon bedenkt immers een ander antwoord op de vraag en zal dit antwoord steeds meer ontwikkelen. Ik wil deze beide opties van vooruitgang in de filosofie bespreken en uitleggen waarom men de eerste vorm niet als vooruitgang kunt zien en de tweede vorm wel.

Vooruitgang als het enige ware antwoord

De mensen die zich bij vooruitgang een vast antwoord voorstellen op een moeilijk vraagstuk, zullen in de filosofie geen vooruitgang zien. Filosofie staat er namelijk om bekend dat de reis belangrijker is dan de bestemming. Filosofen kunnen blijven discussiëren over hetzelfde vraagstuk, zonder dat ze een conclusie bereiken. Neem het in de inleiding genoemde voorbeeld over Argle en Bargle. Zij discussiëren enige tijd over het fenomeen ‘gat’, maar aan het einde van de discussie is nog steeds geen duidelijk antwoord op de vraag wat een gat nu precies is. De filosofische discussie draait dan niet meer om de inhoud van de argumenten, maar slechts om de kunst van het discussiëren (waar de naturalistische drogreden gegarandeerd succes oplevert). Dit komt omdat er in de filosofie geen hoger orgaan bestaat die beslist welke van de beide partijen de beste argumenten heeft aangeleverd. Aan het einde van de discussie zijn er meerdere opties voor wat een gat zou kunnen zijn. Er zijn aan het einde van een discussie andere, of nieuwe, ideeën ontstaan.

Zo is het altijd gegaan in de geschiedenis van de filosofie. Op de vraag ‘Hoe is waarheid te kennen?’ gaf Plato de Ideeënwereld als antwoord. Deze visie werd bediscussieerd en bekritiseert tot Augustinus een nieuwe draai aan de theorie gaf; waarheid kennen we door God. Die visie is ook steeds meer omgevormd. Filosofen vervormen altijd de ideeën van hun voorgangers tot een nieuw idee en introduceren daarmee een nieuw antwoord op de bediscussieerde vraag. Zij plakken de voor hen intrigerende argumenten aan elkaar en laten de voor hen overbodige aspecten van de theorie weg. Zo ontstaat er een nieuwe theorie, een nieuw antwoord. Men zou dus kunnen stellen dat de veranderende antwoorden niet objectief, maar subjectief van aard zijn. De filosoof als individu speelt immers een grote rol in het ontwikkelen van een nieuwe theorie. Maar is die ‘individuele verandering’ ook vooruitgang te noemen?

Vooruitgang als individueel antwoord

John Stuart Mill heeft eens gezegd dat discussiëren met medemensen men dichter tot de waarheid brengt. Ik ben het met hem eens en denk dat er op individueel gebied zeker veel vooruitgang in de filosofie plaatsvindt. Binnen een filosofische discussie leert het individu zijn mening bij te schaven, zodat hij uiteindelijk tot een beter antwoord komt dan aan het begin van de discussie. Ik verwijs graag weer naar het voorbeeld van Argle en Bargle. Door de scherpe vragen van Bargle, eindigt Argle met een aangepast, maar betere definitie van het gat als een omranding. Argle heeft in de discussie niet alleen zijn antwoord ontwikkelt, maar ook zichzelf. In een filosofische discussie leert men van anderen. Men leert zijn mening beter en scherper te formuleren, men leert beter discussiëren, leert meer over het onderwerp en zal het onderwerp door de verschillende visies anders gaan bekijken. Dit is zeker vooruitgang te noemen.

Nu hebben we het alleen nog maar gehad over vooruitgang in een filosofische discussie. Daarnaast vindt individuele vooruitgang plaats op meer gebieden binnen de filosofie. Het individu boekt ook vooruitgang op gebieden als schrijven en lezen. Met filosofie leer je op een andere manier naar de doodnormale dingen te kijken en daardoor gaat men teksten ook anders lezen. Ten gevolge van het vele schrijven van essays zal de filosoof ook op het gebied van schrijven vooruitgang boeken. Ook dragen de vaardigheden lezen en schrijven bij aan het ontwikkelen van nieuwe en betere antwoorden op de vraagstukken, die weer voor vooruitgang binnen de filosofie zorgen.

 De vooruitgang binnen filosofie

Feit blijft dat men binnen de filosofie geen algemene antwoorden vindt. Men moet binnen filosofie altijd actief bezig zijn en zelf zoeken naar de antwoorden en visies die men het meeste aanspreekt. Een filosoof kan dus niet voor vooruitgang zorgen voor iedereen. Een individu moet zelf voor vooruitgang zorgen door zich zelf met filosofie bezig te houden.

Er is dus zeker vooruitgang binnen de filosofie, maar niet als men vooruitgang ziet als een universele waarheid. Als die er al zou zijn, zou die van korte duur zijn, omdat filosofie in de tijd verandert en zorgt voor verschillende antwoorden. Dat is juist een teken van vooruitgang, omdat dat laat zien dat filosofie zich ontwikkelt. Het beste is om te zeggen dat filosofie plaatsvindt op individueel gebied. Deze vooruitgang vindt plaats als men zelf actief zoekt en meedenkt over de juiste antwoorden op de vragen.